Kontrola żywności na granicy

Na jakiej podstawie prawnej Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS) przeprowadza kontrole graniczne żywności i jaki jest ich zakres?

IJHARS na podstawie ustawy z 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych przeprowadza graniczną kontrolę jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych przywożonych spoza państw członkowskich Unii Europejskiej oraz spoza państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym. Artykuły rolno-spożywcze przywożone z państw trzecich mogą być dopuszczone do obrotu w rozumieniu przepisów prawa celnego, pod warunkiem przeprowadzenia kontroli jakości handlowej przez właściwe organy IJHARS.

Granicznej kontroli w zakresie jakości handlowej podlegają artykuły rolno-spożywcze wyszczególnione w przepisach krajowych, tzn. w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 18 stycznia 2013 r. w sprawie wykazu artykułów rolno-spożywczych przywożonych z zagranicy oraz ich minimalnych ilości podlegających kontroli jakości handlowej.

Kontrola jakości handlowej obejmuje: cechy artykułu rolno-spożywczego dotyczące jego właściwości organoleptycznych, fizykochemicznych i mikrobiologicznych w zakresie technologii produkcji, wielkości lub masy, jak i spełnienie określonych wymagań wynikających ze sposobu produkcji, opakowania, prezentacji oraz oznakowania. W odniesieniu do wielu produktów (np. zbóż czy nasion roślin oleistych) nie ma obowiązujących przepisów określających minimalne wymagania w zakresie jakości handlowej, dlatego jakość handlowa tych produktów jest weryfikowana na zgodność z deklaracją producenta.

Co istotne, przepisy ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych nie dotyczą wymagań zdrowotnych, sanitarnych, weterynaryjnych oraz fitosanitarnych odnoszących się do artykułów rolno-spożywczych, określonych w odrębnych przepisach. W związku z tym IJHARS w ramach kontroli jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych nie ma uprawnień do badania parametrów zdrowotnych lub fitosanitarnych, np. oznaczania pozostałości środków ochrony roślin, metali ciężkich czy zawartości mykotoksyn w żywności. Tym zajmują się inne, stosowne inspekcje.

Jakie inne służby, poza IJHARS, kontrolują żywność na granicy?

Kontrole graniczne artykułów rolno-spożywczych, niezależnie od IJHARS, realizują także inne służby kontrolne, tzn.:

• organy celne (Krajowa Administracja Skarbowa), 
• Inspekcja Weterynaryjna (IW) - w zakresie pasz i bezpieczeństwa zdrowotnego żywności pochodzenia zwierzęcego, 
• Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN) - w zakresie wymagań fitosanitarnych dla roślin oraz 
• Państwowa Inspekcja Sanitarna (PIS/sanepid) - w zakresie bezpieczeństwa zdrowotnego żywności pochodzenie roślinnego

Jak duża część produktów rolnych sprowadzonych z Ukrainy nie nadaje się do sprzedaży na obszarze Polski czy UE według wyników kontroli IJHARS?

W 2023 r. IJHARS skontrolowała jakość handlową 19 632 partii artykułów rolno-spożywczych pochodzących z Ukrainy. Ispektorzy IJHARS wydali 253 decyzje zakazujące wprowadzenia do obrotu łącznie 272 partii produktów pochodzących z Ukrainy, niespełniających wymagań jakości handlowej. Oznacza to, iż blisko 1,4% skontrolowanych partii było nieprawidłowych.

Od 1 stycznia do 19 lutego 2024 r. IJHARS skontrolowała jakość handlową 1 559 partii artykułów rolno-spożywczych z Ukrainy, wydając 17 decyzji zakazujących wprowadzenia do obrotu łącznie 22 partii produktów niespełniających wymagań jakości handlowej. A więc również 1,4% skontrolowanych partii było nieprawidłowych.

Wszystkie zakwestionowane partie, ze względu na stwierdzane nieprawidłowości, np. błędne znakowanie, niewłaściwe parametry fizykochemiczne bądź obecność szkodników, nie mogą być przedmiotem obrotu na terenie Polski i Unii Europejskiej. Nie wszystkie stwierdzane nieprawidłowości, np. w zakresie znakowania, stanowią bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwo zdrowotnego konsumentów.

Jakie rodzaje artykułów spożywczych z Ukrainy najczęściej są kwestionowane przez IJHARS na granicy?

W 2023 r. najczęściej kwestionowano partie: rzepaku (104 partie), soi (44 partie), zbóż (20 partii, w tym 12 partii prosa, 4 partie jęczmienia, 2 partie żyta, 1 partia pszenicy, 1 partia kukurydzy), cukru (17 partii), wyrobów ciastkarskich (28 partii), przetworów zbożowych (10 partii) i malin mrożonych (13 partii). Zaś w 2024 r. (od 1 stycznia do 29 lutego) zakwestionowano: 7 partii cukru, 6 partii prosa, 4 partie lnu, 4 partie piwa, 3 partie wyrobów ciastkarskich, 3 partie malin mrożonych oraz jedną partię koncentratu pomidorowego.

Oprócz decyzji o zakazie wprowadzania do obrotu na teren Polski oraz UE niespełniających wymogów jakości handlowej partii artykułów rolno-spożywczych z Ukrainy, analogiczne decyzje są cały czas wydawane przez inspektorów IJHARS w ramach granicznych kontroli także wobec niespełniających wymogów produktów spożywczych napływających z innych krajów trzecich. Przykładowo w II połowie lutego br. IJHARS w Poznaniu wydał decyzję o zakazie wpr owadzenia do obrotu na teren Polski i UE partii 22 500 kg skrobi kukurydzianej importowanej z Turcji, IJHARS w Lublinie uniemożliwił wprowadzenie na nasz rynek partii 21 ton cebuli z Kazachstanu, zaś IJHARS w Warszawie uniemożliwił wprowadzenie na polski rynek partii 43 ton cebuli z Rosji.

Na czym polegają braki jakościowe ukraińskich produktów rolnych?

Powodami wydawania decyzji o zakazie wprowadzenia do obrotu na teren Polski i UE w latach 2023 i 2024 w przypadku produktów pochodzących z Ukrainy były najczęściej: obecność szkodników żywych lub/i martwych (144 partie: rzepak, nasiona lnu, zboża, soja), niezgodne z prawem oznakowanie (60 partii różnego rodzaju produktów, np. cukru, wyrobów ciastkarskich, piwa), a także obecność niedeklarowanego GMO (37 partii soi). Jeśli chodzi o oznakowanie, to kwestionowane są np.: brak informacji o warunkach przechowywania, nieprawidłowe określenie daty minimalnej trwałości lub ilości nominalnej czy też brak oznakowania w języku polskim.

Inne, rzadziej występujące nieprawidłowości stwierdzane w wyniku kontroli IJHARS w przypadku różnego rodzaju ukraińskich produktów spożywczych to np.: zawyżona bądź zaniżona zawartość cukrów, zawyżona albo zaniżona wilgotność, obecność zanieczyszczeń (np. nieorganicznych mineralnych, kawałków plastiku), obecność pleśni lub/i oznak zgnilizny itd.

Spełnienie jakich wymagań i norm odnośnie jakości handlowej sprawdzają inspektorzy IJHARS w trakcie kontroli granicznych?

Czynności kontrolne prowadzone przez IJHARS mają na celu ustalenie zgodności towaru z krajowymi oraz unijnymi przepisami o jakości handlowej, jak też z deklaracją jakościową przedłożoną przez importera. Deklaracją jakościową może być m.in. specyfikacja produktu, atest jakościowy bądź oznakowanie produktu (razem z zawartymi tam informacjami).

Konkretne wymagania prawne w zakresie jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych określone są w wielu różnych przepisach unijnych i krajowych, do których należą m.in.:

• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności,
• rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 543/2011 z dnia 7 czerwca 2011 r. ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007 w odniesieniu do sektora owoców i warzyw oraz sektora przetworzonych owoców i warzyw,
• rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2021/2306 z dnia 21 października 2021 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/848 o przepisy dotyczące kontroli urzędowych w odniesieniu do przesyłek produktów ekologicznych i produktów w okresie konwersji przeznaczonych do przywozu do Unii oraz o przepisy dotyczące świadectwa kontroli,
• ustawa z 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych,
• ustawa z 7 maja 2009 r. o towarach paczkowanych,
• ustawa z 13 czerwca 2019 r. o oznakowaniu produktów wytworzonych bez wykorzystania organizmów genetycznie zmodyfikowanych jako wolnych od tych organizmów,
• rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 23 grudnia 2014 r. w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych,
• rozporządzenie Ministra Gospodarki z 20 lipca 2009 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących oznakowań towarów paczkowanych,
• rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu i sposobu znakowania niektórych grup i rodzajów artykułów rolno-spożywczych kodem identyfikacyjnym partii produkcyjnej.

Jakie kary czy sankcje może na importerów żywności nakładać Inspekcja?

Jeśli towar nie spełnia wymagań w zakresie jakości handlowej, określonych w przepisach bądź deklarowanych przez producenta, stosowny wojewódzki inspektor jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych w drodze decyzji administracyjnej zakazuje wprowadzenia tego produktu do obrotu. Taka decyzja podlega rygorowi natychmiastowej wykonalności.

Poza działaniami prewencyjnymi (zakaz wprowadzenia do obrotu), organy IJHARS mogą stosować sankcje pieniężne w postaci kar. Wysokość kary w przypadku mniejszych naruszeń wynosi od 500 zł do pięciokrotności wartości kontrolowanych produktów (np. w przypadku partii o wartości 1000 zł – od 500 zł do 5000 zł). Wysokość kary w przypadku poważnych naruszeń – zafałszowań wynosi od 1000 zł do 10 % przychodu podmiotu kontrolowanego (np. w przypadku dużej spółki kapitałowej o przychodach w wysokości 10 mln zł – od 1000 zł do 1 mln zł).

Co dzieje się z partią żywności wstrzymaną przez IJHARS w ramach kontroli granicznej? Jakie obowiązują w tym zakresie procedury?

Właściwy dla miejsca przeprowadzonej kontroli wojewódzki inspektor jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych wydaje decyzję o zakazie wprowadzenia danej partii towaru do obrotu na teren Polski i UE, a potem przekazuje związaną z tym dokumentację do lokalnego organu celnoskarbowego,  który podejmuje decyzje odnośnie dalszego postępowania. W przypadku świeżych owoców i warzyw wydawany jest Protokół niezgodności z normami handlowymi Unii Europejskiej. Stąd pytania dotyczące dalszych losów wstrzymanych na granicy przez IJHARS partii produktów należy kierować do Krajowej Administracji Skarbowej, w ramach której funkcjonuje Służba Celno-Skarbowa.

Jak wygląda kontrola graniczna produktów spożywczych przeprowadzana przez IJHARS?

Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS) prowadzi na bieżąco urzędowe kontrole na granicy - w przypadku granicy z Ukrainą, w trybie 24/7. Oprócz tego, realizuje także kontrole doraźne w podmiotach importujących żywność z zagranicy.

Kontrola jakości handlowej towarów przywożonych z zagranicy obejmuje co najmniej jedną z następujących czynności: sprawdzenie dokumentów umożliwiających identyfikację artykułu rolno-spożywczego, atestów jakościowych, wyników badań laboratoryjnych oraz innych dokumentów świadczących o jego jakości handlowej; sprawdzenie opakowania, oznakowania, prezentacji artykułu oraz warunków jego przechowywania i transportu; oględziny artykułu rolno-spożywczego (oględziny mogą obejmować sprawdzenie cech organoleptycznych); pobranie próbek i ich ocenę lub badanie laboratoryjne; ustalenie klasy jakości artykułu rolno-spożywczego.

O zakresie oraz trybie kontroli decyduje inspektor, uwzględziając specyficzne cechy badanego produktu, dokumentację przedłożoną przez zainteresowany podmiot oraz warunki techniczne do przeprowadzenia kontroli. Wszystkie wspomniane czynności wykonywane są niezwłocznie, w terminach przewidzianych w przepisach prawa.

IJHARS, odpowiadając za jakość handlową artykułów rolno-spożywczych przywożonych z państw trzecich, w tym z Ukrainy, zawsze rzetelnie realizuje obowiązki kontrolne nałożone przepisami prawa. Kontrole na granicy z Ukrainą przeprowadzane są z zachowaniem należytej staranności oraz rzetelności.

Niezależnie od kontroli granicznych, w toku kontroli na rynku krajowym organy IJHARS stale weryfikują jakość wprowadzanych do obrotu artykułów rolno-spożywczych, w tym wytworzonych z surowców oraz półproduktów sprowadzanych z państw trzecich, pod kątem np. prawdziwości deklaracji o kraju pochodzenia. Z raportami z kontroli IJHARS można zapoznać stronie internetowej inspekcji oraz w jej mediach społecznościowych.

Na podst. www.gov.pl/web/ijhars

A.J.
Zespół e-prawnik.pl